حضور عطار در موسیقی پاپ، منتفی است!

الهه آرانیان- هوای فروردین به یُمن یادواره شاعر بلندآوازه قرن ششم هجری، عطر و بوی شعر و غزل دارد؛ هم او که وقتی شعرش را می‌خوانیم، اول از همه متوجه خود و درون خود می‌شویم؛ کسی که داستان سیمرغ و شیخ صنعانش زبانزد است و اگر نبود تمثیل‌ها و حکایاتش، شاید امروز از مثنوی مولوی هم خبری نبود. عطار نیشابوری یکی از قله‌های فرهنگ و ادب فارسی است؛ شاعر و عارف بزرگی که کاشف استعداد بی‌نظیر مولانا جلال‌الدین محمدبلخی شد و سر کشیدنِ شعله پرشورِ ذوق و طبعش را وعده داد. در آستانه روز بزرگداشت عطار نیشابوری، شاعر، نویسنده و عارف نامی ایران‌زمین، درباره آن‌چه او به میراث ادبی فارسی اضافه کرد با دکتر محمدرضا راشد محصل، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی گفت‌وگو کرده‌ایم.

دکتر راشدمحصل معتقد است عطار نیشابوری مفهوم درد و طلب را به میراث ادبی فارسی اضافه کرده‌است. او می‌گوید: «عطار در حقیقت عشق را رواج داد و درد را اضافه کرد؛ «قدسیان را عشق هست و درد نیست/ درد را جز آدمی درخورد نیست». عطار درد را از آنِ شیفتگانِ انسانی دانسته‌است و قدسیان را از آن خالی و بی‌نصیب می‌داند. راهی را که سنایی‌غزنوی آغاز کرد، عطار رواج داد و مولانا به کمال رساند». این استاد پیش‌کسوت ادبیات فارسی، عطار نیشابوری را شاعری بزرگ و نویسنده‌ای توانمند می‌داند و درباره آثار قطعی او که شامل الهی‌نامه، اسرارنامه، مصیبت‌نامه، منطق‌الطیر، مختارنامه و تذکره ‌الاولیا هستند، می‌گوید: «دقت نظر و آموزش عطار در الهی‌نامه برجسته است. الهی‌نامه در حقیقت طرز سلوک را به سالکان آموزش می‌دهد. اما در نثر اثری مانند تذکره ‌الاولیا باید گفت عطار نیشابوری از نثرنویسان و تذکره‌نویسان بسیار برجسته است».

استاد ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی اعتقاد دارد که عطار بیش از همه بر مولانا تأثیرگذار بوده است: «در مناقب‌العارفین نقل‌قولی از مولانا آمده که گفته است: «هر که سخنان عطار را به‌جد خواند، اسرار سنایی را فهم کند و هرکه سخنان سنایی را به اعتقاد مطالعه نماید، کلام ما را ادراک کند و از آن برخوردار شود و بر خورد». همچنین می‌گوید: «عطار روح بود و سنایی دو چشم او/ ما از پی سنایی و عطار آمدیم». البته سلوک مولانا و عطار متفاوت است. مولانا شیفته عشق است در حالی که عطار هراس دارد از این‌که طی طریق نتواند؛ «بعد از این وادی فقر است و فنا/ کی بود این‌جا سخن گفتن روا». هراسِ عطار با آن‌چه مولانا بیان می‌کند، متفاوت است. مولانا برخلاف عطار، از همان ابتدا عاشقانه و بسیار عامل صحبت می‌کند: «ای رستخیز ناگهان وی رحمت بی‌منتها/ ای آتشی افروخته در بیشه اندیشه‌ها/ امروز خندان آمدی مفتاح زندان آمدی/ بر مستمندان آمدی چون بخشش و فضل خدا». عطار را هراس و خوف در بند دارد، در حالی که مولانا را عشق می‌جهاند و به حرکت وا می‌دارد. مولانا همچنین در زمینه داستان‌ها و امثال هم از آثار عطار فراوان استفاده کرده‌است، اما آن انتقادهایی که در مثنوی‌های عطار می‌بینیم، در مثنوی مولوی نمی‌بینیم».دکتر راشدمحصل آثار کلاسیک ادبیات فارسی، از جمله آثار عطار نیشابوری را بهترین زمینه برای اقتباس و ساخت آثار نمایشی می‌داند: «مثنوی‌های عطار به ویژه تمثیل‌های او در الهی‌نامه و مصیبت‌نامه بهترین زمینه برای اقتباس نویسندگان و سازندگان آثار نمایشی است. متأسفانه آن‌طور که باید به ظرفیت این آثار توجه نشده‌است. همان‌گونه که شاهنامه فردوسی دریایی برای اقتباس است، دیگر آثار ادبی از جمله متون نظم و نثر عطار نیشابوری نیز فرصت مغتنمی برای اقتباسِ اهل تکنیک است».