مجله اینترنتی دوستان مجله خبری و سبک زندگی
مجله انلاین دوستان : در نظام سلامت هر کشور، داروها جایگاه مهمی دارند. افراد زیادی به مصرف آنها نیاز دارند و هرگونه اختلال در تولید یا توزیع دارو می‌تواند صدمه‌های جبران‌ناپذیری به مردم بزند. در ماه‌های اخیر و در پی تشدید تحریم‌ها، وضعیت دارو نیز همانند بسیاری اقلام ضروری دیگر، نابسامان و تهیه بعضی داروها، به‌خصوص داروهای بیماری‌های خاص، برای بیماران دشوار شده است و این مشکلات می‌تواند به قیمت جان آنها تمام شود.
سلامت-ایران//برای بررسی وضعیت تولید و مصرف دارو در کشور و مقایسه داروهای خارجی و ایرانی، با دکتر فرزاد کبارفرد، استاد دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رییس آزمایشگاه های جامع تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت‌وگو کرده‌ایم.
چرا خیلی از مردم فکر میکنند داروهای خارجی از انواع ایرانی موثرترند؟
برای روشن شدن مساله، بهتر است ابتدا به فرایند تولید دارو اشاره کنم. صنعت داروسازی، صنعت ارائه داروهایی است که بتوانند بعد از استفاده، اثر موردنظر را ایجاد کنند. تولید هر شکل دارو روش خاصی دارد. مثلا روش ساخت داروی تزریقی با ساخت کپسول متفاوت است. شاید بهتر باشد صنعت داروسازی را به هنر آشپزی تشبیه کنیم. در آشپزی هم، مواد اولیه لازم است اما کافی نیست و به آشپز بستگی دارد که بتواند از مواد اولیه، یک غذای خوب تهیه کند یا یک غذای معمولی. در مورد داروهای داخلی و خارجی نیز همین مساله صدق می‌کند.
پس داروهای ایرانی و خارجی تفاوتی ندارند؟
بالاخره داروهای ایرانی و خارجی تفاوت دارند ولی این تفاوت در مواد اولیه آنها نیست و مواد اولیه تا حد زیادی یکسان است. البته ماده اولیه خوب هم لازم است اما هنر و پیچیدگی کار، در مخلوط کردن و به‌دست آوردن داروی نهایی است. به عبارت دیگر، میزان اثربخشی دارو، فقط به ماده اولیه خوب مربوط نیست و به فرایند خوب و صحیح ساخت آن هم بستگی دارد. در کشور ما، قسمت دوم، یعنی صنعت وجود دارد اما متاسفانه در تهیه ماده اولیه در داخل، هنوز با مشکل روبرو هستیم و نمی‌توانیم همه مواد اولیه دارو را از داخل کشور تامین کنیم. در خط تولید داروها، علاوه بر مواد اولیه، از مواد چسباننده، بازکننده، افزودنی و… هم استفاده می‌شود که این مواد در کیفیت نهایی دارو، اثر بسیار زیادی دارند. اگر هرکدام از این مواد، کیفیت لازم را نداشته باشند، محصول نهایی، مطلوب از آب درنمی‌آید. متاسفانه تهیه همه این مواد (چه اولیه و چه افزودنی) در داخل کشور امکان‌پذیر نیست و لازم است بعضی از آنها از منابع مناسب خارجی، انتخاب و خریداری شوند.
یعنی اگر مواد اولیه وجود داشته باشد، داروهای خارجی هیچ مزیتی بر داروهای ایرانی ندارند؟
اگر مواد اولیه تامین باشند (البته مواد اولیه با کیفیت)، صنعت داروسازی کشور ما در نحوه ساخت دارو مشکلی ندارد و این تصور که داروهای خارجی بهتر از انواع ایرانی هستند، درست نیست. داروی ساخت داخل، از نظر ماده اولیه هیچ‌چیز کم ندارد و کنترل‌های وزارت بهداشت در مورد تضمین کیفیت دارو وجود دارد و تا وقتی که ثابت نشود دارویی از استانداردهای لازم برخوردار است، به بازار عرضه نمی‌شود. در نهایت اینکه فقط شاید تکنیک ساخت بعضی داروهای خارجی بهتر باشد ولی همین امر باعث شده کل صنعت داروسازی تحت‌تاثیر قرار بگیرد.
بعد از صادر شدن مجوز ساخت و ورود دارو به بازار چه؟ دیگر کنترلی انجام نمی‌شود؟
چرا. حتما انجام می‌شود. باید مدام این داروها کنترل شوند تا فرایند ساخت همیشه استانداردهای لازم را داشته‌باشد و نمونه‌برداری‌های مداوم از داروخانه‌ها انجام می‌گیرد و داروها بررسی می‌شوند و اگر استاندارد رعایت نشده باشد، تذکرهای لازم داده می‌شود تا کارخانه آن مشکل را برطرف کند.
در حال حاضر علت کمبود دارو در کشور چیست؟
فرایندهای ثبت سفارش، واریز ارز، فرایندهای بازرگانی و… برای خرید این مواد اولیه به تامین ارز نیاز دارند و چون انتقال ارز مختل شده است، این فرایندها نیز دچار مشکل شده‌اند. در گذشته، معمولا این خریدها به صورت اعتباری انجام می‌شد مثلا کارخانه یا شرکت، ۱۰ درصد پول را ابتدا می‌پرداخت و ۹۰ درصد باقیمانده را بانک تضمین می‌کرد و بعد از ورود ماده اولیه، مبلغ باقیمانده پرداخت می‌شد اما اکنون با تحریم بانک‌های ایرانی، انتقال ارز دچار مشکل شده است و حالا کارخانه‌ها یا شرکت‌های واردکننده ماده اولیه، برای تامین ارز خود باید سراغ صرافی‌ها بروند و همه پول را یک جا ارسال کنند که برای آنها مشکل است. این مشکلات باعث شده فرایند خرید مواد اولیه طولانی‌تر شود، این مواد دیرتر به خط تولید برسند و درنتیجه تولید کند شود. البته در حال حاضر وضعیت کمی بهتر شده اما همان فاصله ایجاد شده، تا حد زیادی باعث بروز مشکل در تامین مواد اولیه دارویی شد.
ولی باز هم داروها در ایران بی‌رویه و غیراصولی مصرف می‌شوند.
این مصرف بی‌رویه و بی‌منطق دارو علل فرهنگی دارد ولی یکی از علت‌های عمده آن «ارزان بودن» دارو است. مردم دارو را می‌خرند اما شاید نیمی از آن را دور بریزند چون فشار چندانی از نظر اقتصادی متحمل نشده‌اند. البته بالارفتن قیمت دارو هم می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند.
به نظر شما برای حل این مشکل چه باید کرد؟
بهترین راهکار این است که پوشش همگانی بیمه برای همه افراد اعم از شاغل و بیکار وجود داشته باشد تا هزینه بالای دارو به بیمه‌ها منتقل شود. در این صورت دارو می‌تواند قیمت حقیقی خود را داشته باشد و مصرف بی‌رویه آن هم کمتر می‌شود. به‌علاوه، شرکت‌های داروسازی نیز درآمد بیشتری کسب میکنند و می‌توانند داروهای باکیفیت‌تری تولید کنند.
تا به حال در ایران اقدامی در این زمینه انجام شده است؟
تا حدی اقدام‌های اولیه‌ای مانند بیمه‌های تکمیلی، پزشک خانواده و… انجام گرفته اما هنوز کافی نیست. فرهنگ‌سازی نیز لازم است. رسانه‌ها در این میان نقش مهمی در بالا بردن فرهنگ استفاده از داروها دارند. در سال‌های اخیر، سطح سواد و فرهنگ مردم بالاتر رفته و بسیاری از مردم می‌دانند باید دارو را کامل مصرف کنند اما باز هم تا رسیدن به حد مطلوب راه زیادی در پیش داریم.
اما در جامعه ما «خوددرمانی» هنوز هم رایج است و مردم بدون مراجعه به پزشک، سرخود دارو مصرف یا دارویی که پزشک برایشان تجویز کرده، به سایر دوستان و آشنایان خود توصیه میکنند.
برای مقابله با این کار نیز باید فرهنگ‌سازی انجام شود. در این راستا، در سال‌های اخیر «کمیته‌های تجویز و مصرف منطقی دارو» در دانشگاه‌های کشور برقرار و دوره‌های بازآموزی برای پزشکان و داروسازان اجباری شده است. به علاوه نسخه‌های بیمه کنترل و تعداد داروها، تداخلات و اقلام آنها بررسی و بازخورد آنها برای پزشکان فرستاده می‌شود. این اقدام‌ها تا حد زیادی وضعیت مصرف دارو را در کشور بهبود داده است. به علاوه، برنامه‌های مختلف صداوسیما و نشریه‌های مختلف نیز به بالاتر بردن اطلاعات افراد در مورد خطرهای مصرف نابجا و نادرست دارو، کمک کرده‌اند.
در مورد داروهای خاص و کمبود آنها چه می‌توان کرد؟
داروهای بعضی بیماری‌های خاص مانند ام‌اس، سرطان، هموفیلی و… بسیار گران است و دولت برای آنها یارانه پرداخت می‌کند بنابراین برای این بیماران پرونده تشکیل می‌شود و می‌توانند داروهای خود را از مراکز خاصی تهیه کنند. در تهران داروخانه‌های ۱۳آبان، شهید کاظمی، ۲۹فروردین و هلال‌احمر از شناخته‌شده‌ترین مراکز تهیه داروهای خاص هستند. به علاوه، مراکزی به نام «مراکز تک‌نسخه‌ای» هم وجود دارند که کار وارد کردن و توزیع بعضی داروهای وارداتی خاص را به عهده دارند. مثلا داروی ام‌اس، یکی از داروهای مهمی است که بیمار با تزریق آن می‌تواند روند پیشرفت بیماری را تا حدی کند کند. این دارو مشابه داخلی ندارد و فقط در داروخانه‌های خاصی عرضه می‌شود اما مدتی است پیدا کردن آن سخت و قیمت آن حدود ۴-۳ برابر شده و بیماران را دچار مشکلات زیادی کرده است. البته بعضی مکانیسم‌های بیمه تا حدی این دارو را پوشش می‌دهند اما باز هم قادر نیست هزینه بسیار بالای آن را کامل پوشش دهد.
چرا به این مراکز «مراکز تک‌نسخه‌ای» می‌گویند؟
زمان جنگ تحمیلی، بعضی داروهای کلیدی کمیاب بودند. در نسخه‌های بیماران چند دارو نوشته می‌شد اما داروخانه‌ها داروهای کمیاب را نداشتند و یک یا دو داروی آن نسخه‌ها پیدا نمی‌شد بنابراین پزشکانی که می‌دانستند بعضی داروها در داروخانه‌های معمولی موجود نیستند، آن داروهای تک کمیاب را در نسخه جداگانه‌ای می‌نوشتند و به بیمار می‌دادند تا آن را پیدا کند. به‌تدریج مراکزی ایجاد شدند که این داروهای کمیاب را بیابند و اسم خود را مراکز تک‌نسخه‌ای گذاشتند. این مراکز خصوصی هستند و با دریافت مجوز، اقدام به واردات داروهای خاص میکنند. از آنجا که این داروها خارجی هستند، هر زمان که واردات دچار مشکل یا تاخیر شود، این بخش هم به مشکل برمی‌خورد. بیشتر این داروها باید مداوم مصرف شوند بنابراین نایاب‌شدن آنها حتی در یک مقطع کوتاه‌مدت، می‌تواند به طور جدی مشکل‌ساز شود. از طرفی هم نمی‌توان آنها را به مقدار زیاد ذخیره کرد چون احتمال دارد تاریخ مصرفشان بگذرد.