واقعیت هشدارها درباره اتمام سنگ آهن کشور

مجموع ذخایر سنگ آهن جهان حدود ۱۷۰ میلیارد تن است که عمده آن با حدود ۵۲ میلیارد تن در کشور استرالیا قرار دارد. پس از استرالیا، روسیه، برزیل و چین به ترتیب بـا ۲۵ ، ۲۳ و ۲۱ میلیارد تن در رتبه های دوم تا چهارم قرار دارند. ایران هم با دارا بودن حدود ۲.۴  میلیارد تن ذخایر شناسایی شده آهن در مقام دهم جهان جای گرفته است. بد نیست این نکته را هم بدانید که این میزان ذخیره فقط متعلق به معادن کشف شده در کشور است و گفته می شود ایران یکی از کشورهایی است که معادن سنگ آهن زیاد دیگری در خود دارد که هنوز کشف نشده اند. البته برخی ذخایر کشف شده هم هستند که در اعماق زمین قرار دارند و به دلیل نبود تجهیزات لازم امکان استخراج وجود ندارد.

آمارهای سازمان توسعه ونوسازی معادن و صنایع معدنی ایران( ایمیدرو) گویای آن است که ۱۰ واحد بزرگ معدن و صنایع معدنی در سال ۹۸ توانسته اند حدود ۶۴.۲ میلیون تن سنگ آهن استخراج کنندو این رقم در سال ۹۹ رشد چشم گیری داشت و به نزدیک ۱۰۰ میلیون تن رسید. با این حال  تا سال ۱۴۰۴ در صورتی که بخواهیم هدف گذاری انجام شده برای تولید ۵۵ میلیون تن فولاد را اجرایی کنیم باید در این چهار سال باقی مانده میزان استخراج سنگ آهن را حدود ۶۸ درصد افزایش دهیم تا به استخراج ۱۶۸ میلیون تن سنگ آهن برسیم.

در سال های اخیر تولید فولاد در کشور رشد خوبی داشته به طوری که برخلاف سال های آغازین دهه ۹۰ شمسی که وارد کننده فولاد بودیم حالا به یکی از صادرکننده های فولاد تبدیل شده ایم و هر سال به میزان تولید فولاد اضافه شده است. به طور مثال در سال ۹۷ توانسته ایم ۲۴.۵۷ میلیون تن، سال ۹۸ هم ۳۰.۳۴ میلون تن تولید داشته باشیم و در سال گذشته هم تولید فولاد کشور به ۳۷.۳۴ میلیون تن رسیده است به طوری که هم اکنون به قطب تولید فولاد در خاورمیانه تبدیل شده ایم. با این حال در سال ۱۳۸۴ در سند چشم انداز توسعه، برای صنعت فولاد هدف تولید سالانه ۵۵ میلیون تن فولاد در سال ۱۴۰۴ پیش بینی شده است. هرچند که با روند فعلی استخراج سنگ آهن و تولیدات دیگر محصولات زنجیره فولاد، تحقق اهداف سند چشم‌انداز در افق ۱۴۰۴ جهت تولید ۵۵ میلیون تن فولاد خام امکان پذیر نخواهد بود اما در صورتی که قرار باشد این هدف گذاری تحقق یابد دوام آن تنها ۱۴ سال خواهد بود. چندی پیش مدیرعامل شرکت مدیریت اکتشاف منابع معدنی کشور در یادداشتی بیان کرده بود که برای دستیابی به تولید ۵۵ میلیون تن فولاد به ۱۶۸ میلیون تن سنگ‌آهن نیاز است. با دیدن این آمار و تقسیم آن بر ذخایر سنگ آهن کشور به راحتی می توان به این نتیجه رسید که در صورت تولید ۵۵ میلیون تنی فولاد که کار بزرگی است و می تواند ارز آوری زیادی برای کشور داشته باشد تنها ۱۴ سال می توان آن را ادامه داد.

پیش از آن که بگوییم خام فروشی مواد معدنی مطلوب است یا نه؛ بدانیم که قانون در این زمینه کسب حداکثر ارزش افزوده از مواد خام معدنی و تبدیل آن به محصول نهایی را مطرح کرده؛ از این رو این مسئله باید همواره مدنظر مسئولان اجرایی کشور باشد که از خام فروشی اجتناب کنند اما متاسفانه به گزارش روابط عمومی سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران(ایمیدرو)، رضا رحمانی وزیرصمت در اردیبهشت سال پیش درباره آمار صادرات سنگ آهن گفته: «از سال ۸۶ تا ۹۴میزان صادرات سنگ آهن خام در کشور ۲۰ تا ۲۳ میلیون تن بود که در سال ۹۸ این آمار به ۶ میلیون تن رسیده بود.» البته در تیر سال ۹۹ وزارت صمت برای صادرات سنگ آهن شروطی را قرار داده  ودر اطلاعیه ای اعلام کرده بود: «به منظور حمایت از تولیدکنندگان فولاد و ضرورت توجه به ارزآوری زنجیره تولید این محصولات، هر گونه صادرات سنگ‌آهن، کنسانتره و گندله صرفاً در شرایطی مجاز خواهد بود که نیاز تولیدکنندگان فولاد کشور تأمین شده باشد.» اما این شرط هم چند ماهی بیشتر دوام نیاورد و در روزهایی که کارشناسان به شدت درباره تمام شدن ذخیره های سنگ آهن کشور هشدارمی دهند این شرط هم در بهمن سال قبل ملغی شد و صادرات این ماده معدنی که توان فراوری آن در کشور موجود است ملغی شد.

قطعا برای جلوگیری از کمبود سنگ آهن راهکارهایی وجود دارد که باید در ابتدای آن ممنوعیت صادرات به صورت خام فروشی باشد. واقعا جای سوال است که چرا زمانی که واحدهای تولیدی در کشورمان به سنگ آهن نیاز دارند باید به صورت خام به کشورهای دیگر صادر شود. اما بعد از ممنوعیت صادرات بسیاری از کارشناسان حوزه معدن بر این باورند که به روز نبودن تجهیزات استخراج باعث شده هزینه استخراج در برخی معادن سنگ آهن به صرفه نباشد و در برخی موارد هم نبود تجهیزات باعث شده ذخیره های کشف شده در عمق های پایین در کشورمان امکان پذیر نباشد که باید با به روز سازی دانش و فناوری در این زمینه از آن ها بهره برداری کنیم. به عنوان نمونه ما ذخایر یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تنی از سنگ آهن در منطقه ایران مرکزی آن هم در عمق ۱۵۰۰ متری داریم اما کسی حاضر به فعالیت در آن بخش نیست. البته باید بگوییم استخراج در  عمق ۱۵۰۰ متری در دنیا کار مشکلی نیست ولی در ایران ۱۰ سال طراحی و تجهیز این ذخایر سنگ آهن زمان می برد که غیرقابل پیش بینی بودن قوانین عاملی شده تا کسی به این بخش ورود نکند. در کنار این موارد تحقیق برای کشف معادن دیگر هم الزامی است. البته جدای از آن چه گفتیم بهتر است در بخش صادرات فولاد هم از صادرات فولاد خام که شکل دیگری از خام فروشی است جلوگیری کنیم و با تبدیل فولاد خام به محصولات فولادی خاص و سوپر آلیاژ مانند فولاد ضدحریق، ضد زلزله، ضد ارتعاش، ضد زنگ و محصولات فولادی گالوانیزه، ورق خودرو و ورق لوازم خانگی و … که می تواند در کنار ایجاد اشتغال ارز آوری بیشتری هم داشته باشد، آن را صادر کنیم.