مجله اینترنتی دوستان مجله خبری و سبک زندگی
تا چند سال پیش، شاخه‌ای از پزشکی تحت عنوان «درد» که هدفش ارائه روش‌های درمانی برای کنترل دردهای مزمن است اصلا شناخته‌شده نبود.
در حالی که این رشته تخصصی می‌تواند با ارائه روش‌های موثر و کارآمد به بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به دردهای مزمن اسکلتی- عضلانی و آرتروزی و نیز کاهش دردهای ناشی از بیماری سرطان کمک شایانی کند. در واقع امروزه در کلینیک‌های تخصصی درد می‌توان از طریق دارودرمانی، درمان بلوک عصبی، ازندرمانی، ارتوکین‌درمانی، جراحی بسته دیسک با استفاده از ژل و لیزر، چشم‌انداز روشنی را در درمان دردهای مزمن تجربه کرد. یکی از روش‌هایی که برای درمان دردهای عضلانی اسکلتی بسیار موثر تلقی می‌شود، ازندرمانی (ازن‌تراپی) است که در این روش درمانی برای بهبودی و درمانی بعضی از بیماری‌ها، گاز یا مایع یا محلول ازن‌دار را به روش‌های خوراکی، تزریقی یا پوستی وارد بدن بیمار می‌کنند. برای شناخت بیشتر این روش با دکتر حسن محمدی، فوق‌تخصص کنترل و درمان درد گفت‌وگو می‌کنیم.
«ازندرمانی» نوعی درمان مکمل برای رفع دردهای اسکلتی عضلانی محسوب می‌شود. اما کدام دسته از دردهای اسکلتی-عضلانی و با چه شدتی با این روش درمان می‌شوند؟
ازن در غلظت‌های مختلف، اثرات متفاوتی دارد. در غلظت پایین (حدود پنج تا ده میکروگرم در دسی لیتر) خاصیت ضدالتهابی دارد. اما در غلظت ده تا ۱۵ علاوه بر خاصیت ضدالتهابی، جریان خون را نیز افزایش می‌دهد و در غلظت بالای ۳۷ میکروگرم در دسی‌لیتر، خاصیت تخریبی دارد.
ازندرمانی بر حسب غلظت مورد استفاده اثرات درمانی متفاوتی خواهد داشت. مثلا برای آرترزو زانو از غلظت پایین، سه تا هشت بار و برای داخل دیسک از غلظت بالا بین ده تا ۴۰ سی‌سی استفاده می‌کنیم. برای رفع نقاط دردناک عضلات هم از ازندرمانی با غلظت‌های پایین استفاده می‌شود.
آرتروز را به چهار درجه یک تا چهار بر حسب شدت، تقسیم‌بندی می‌کنند. آرتروز درجه یک، ساده‌ترین و آرتروز درجه چهار، پیشرفته‌ترین نوع آرتروز است. آرتروز درجه یک به ازندرمانی نیاز ندارد، اما آرتروز نوع چهار باید جراحی شود. ولی ازندرمانی در مبتلایان به درجه سه و چهار آرتروز موثر است.
ازندرمانی از حیث مؤثربودن، شبیه به کدام روش کمک درمانی (فیزیوتراپی یا طب فیزیکی) است؟
ازندرمانی روشی مستقل است و در زیرگروه فیزیوتراپی یا طب فیزیکی قرار نمی‌گیرد. ازندرمانی یک روش درمانی مثل جراحی یا دارودرمانی است و در مورد تزریق داخل دیسک هم زیر گروه روش درمانی دیگری نیست.
آیا می‌شود این روش را جایگزین فیزیوتراپی کرد؟
هر روش درمانی فواید خودش را دارد. اگر هدف از فیزیوتراپی افزایش قدرت عضلانی و افزایش دامنه حرکتی عضلات باشد، ازندرمانی در رسیدن به چنین نتایجی موثر نیست. فیزیوتراپی اثرات موثر خودش را دارد. ولی از جهت کاهش التهاب، ازندرمانی هم می‌تواند التهاب را کاهش دهد. ولی این روش‌ها جایگزین هم نیستند.
اثرات ازندرمانی بر آرتروز با چه شدتی و با دارا بودن چه شرایطی در بیمار مطلوب خواهد بود؟
بستگی به این دارد که از این روش برای چه چیزی استفاده می‌کنیم. آرتروز درمان نمی‌شود و فقط قابل کنترل است. پس کسانی که آرتروز دارند و ازندرمانی می‌کنند نباید انتظار داشته باشند هرگز دردشان برنگردد. چون آرتروز درمان قطعی ندارد. اما ازندرمانی در درمان دیسک می‌تواند اثر دائمی داشته و به اندازه جراحی، اثرات درمانی موثری داشته باشد.
آیا افراد در سنین خاصی باید از این روش استفاده کنند؟
سن خاصی مطرح نیست. میزان و درجه آسیب تعیین کننده است و انجام ازندرمانی در سنین مختلف مشکل خاصی ندارد.
از نظر هزینه‌ای، استفاده از این روش به‌صرفه است؟
بله. این روش کاملا به‌صرفه است. مثلا کسی که آرتروز دارد، باید دائم دارو مصرف کند و فیزیوتراپی انجام دهد. در حالیکه با سه تا پنج و گاهی هشت جلسه ازندرمانی خیلی از علائمش بر طرف می‌شود. به این ترتیب دارو مصرف نمی‌کند و دچار آسیب کلیوی نیز نمی‌شود. به این ترتیب سود بیمار از هزینه‌ای که می‌پردازد بیشتر می‌شود.
آیا پس از انجام این روش، مراقبت‌های خاص و تغییر سبک زندگی لازم است؟
پس از انجام ازندرمانی به مراقبت خاصی نیاز نیست. فقط در تزریق ازن داخل دیسک، سه روز استراحت نسبی نیاز است، دو هفته هم باید کمر بسته باشد و یک ماه باید ورزش سبک انجام شود.
طول مدت درمان با ازن چقدر است؟
طول مدت ازندرمانی برای داخل دیسک، دو جلسه با فاصله دو هفته و برای آرتروز سه تا پنج و گاهی هشت جلسه به‌صورت هفتگی است.
چه محدودیت‌هایی و برای کدام دسته افراد (مثل مبتلایان به فشار خون و…) در استفاده از این روش وجود دارد؟
محدودیت‌های این روش درمانی مانند سایر روش‌های تزریقی است. کسانی که داروی ضدانعقاد دریافت می‌کنند ممکن است با عفونت در محل تزریق مواجه شوند. ازندرمانی در کسانی که تب یا عفونت خاصی دارند، انجام نمی‌شود. همچنین کسانی که در اولین نوبت ازندرمانی دچار حساسیت خاصی شده‌اند از انجام دوباره آن منع می‌شوند.
مناقشه بر سر کارایی ازندرمانی
با جست‌وجو در اینترنت می‌بینیم برخی موسسات علمی معتبر کارایی ازندرمانی را مؤثر نمی‌دانند. گفته می‌شود انجمن سرطان آمریکا اعلام کرده شواهدی بر استفاده از ازن برای درمان بیماری‌ها نیافته‌است. یا سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) چند تن از پزشکان را که از ازن در کلینیک‌های پزشکی برای درمان استفاده کرده بودند تحت پیگرد قانونی قرار داده است. در ایران نیز گفته می‌شود برخی مراکز درمانی مجوزهایی از وزارت بهداشت برای تزریق ازن دریافت کرده‌اند، اما به گفته رئیس سازمان نظام پزشکی تهران، اثربخشی این روش از درمان برای دیسک کمر و گردن تأیید نشده است. نظر دکتر محمدی را در این باره پرسیدم. وی در پاسخ می‌گوید: «بله درست است. بسیاری از درمان‌ها که در دنیا استفاده می‌شوند گواهینامه سازمان غذا و داروی ایالات متحده را ندارند، اما گواهینامه CE (گواهینامه تایید سلامت، امنیت و مضر نبودن یک محصول که از سوی اتحادیه اروپا صادر می‌شود) را دارند. مثلا ازندرمانی در اروپا استفاده می‌شود و مشکلی ندارد اما گواهینامه سازمان غذا و داروی ایالات متحده را ندارد. البته من شنیده‌ام در برخی ایالت‌های آمریکا نیز ازندرمانی مجوز استفاده دارد.»
این فوق‌تخصص کنترل و درمان درد می‌افزاید: «ازندرمانی مورد تایید وزارت بهداشت و درمان کشور بوده و کدهای درمانی‌اش در رشته‌های مختلف ثبت شده است. بر این اساس وزارت بهداشت ما از این روش درمانی آگاه است و حتی کدهایی را برای آن در نظر گرفته است و هنوز هیچ دستورالعملی از سوی وزارت بهداشت از جهت ممنوع بودن این روش درمانی صادر نشده است. بسیاری از داروهایی که در ایران یا دنیا مصرف می‌شود گواهینامه سازمان غذا و داروی ایالات متحده را ندارند که دلیل بر عدم مصرفشان نیست. آنچه مهم است استفاده درست از ازندرمانی با دوز و غلظت مشخص و انتخاب درست بیمار برای استفاده از این روش درمانی است.»
در بعضی از نشریات علمی می‌بینیم برخی عوارض جانبی برای ازندرمانی مورد اشاره قرار گرفته است؛ از جمله امکان آزاد کردن رادیکال آزاد در خون بیمار گاهی به‌عنوان یکی از مشکلات این روش مطرح می‌شود. یا گفته می‌شود استفاده بیش از حد یا دوزهای بالا ممکن است موجب ایجاد آسیب‌های جدی در سلول‌های خون و بدن شود. دکتر محمدی در این باره معتقد است: «نه‌تنها ازندرمانی که هر درمان ساده دیگری مثل مصرف استامینوفن را اگر با دوز بالا و به دفعات مصرف کنید می‌تواند عوارضی داشته باشد. ازندرمانی هم اگر با دوزهای بالا استفاده شود می‌تواند چنین عوارضی داشته باشد. ولی در درمان‌هایی که از سوی متخصص و در کلینیک‌های درد معتبر استفاده می‌شود، دوزهای مشخص و با غلظت‌های معین استفاده می‌شود و احتمالش کم است. با این حال، هر درمانی مزایا و عوارض خود را دارد. مهم این است که در چه دوزی و برای چه افرادی از ازن درمانی استفاده شود.»