قابلیت شگفت‌‌ انگیزی در مغز که معلولیت را دور می‌‌ زند

سال ۲۰۰۱، در شهر کوچک «هکنساکِ» ایالت نیوجرسی، نوزادی زودتر از موعد به ‌دنیا می‌‌آید که خب اتفاق نامعمولی نیست. تا وقتی که پزشکان اختلال «رتینوپاتی» را در او تشخیص می‌‌دهند و این خبر خوبی برای خانواده به ‌حساب نمی‌‌آید چون معنی‌‌اش آن است که پسربچه عجول، «متیو» برای همیشه نابینا خواهد بود. رتینوپاتی یا آسیب شبکیه در نوزادان نارس، یکی از اختلالات مربوط به چشم است که بر اثر به تکامل نرسیدن طبیعی عروق خونی شبکیه و در شرایطی که اکسیژن کافی به شبکیه نمی‌‌رسد، اتفاق می‌‌افتد. متیو با نام خانوادگی «ویتاکر»، زندگی‌‌اش را در تاریکی شروع می‌‌کند ولی هیچ فردی خبر ندارد که به ‌زودی دریچه پرنوری رو به او باز خواهد شد. متیو، خیلی ‌زودتر از آن‌‌چه توقعش می‌‌رود، قدم در این مسیر روشن می‌‌گذارد. سه ساله که می‌‌شود، پدربزرگش یک کیبورد یاماهای کوچک به او هدیه می‌‌دهد و اولین مواجهه او با نوازندگی، رقم می‌‌خورد. متیو در ۹ سالگی به ‌صورت خودآموز نوازندگی ارگ را فرامی‌‌گیرد و در ۱۵ سالگی به ‌عنوان جوان‌‌ترین نوازنده به گروه «ستاره‌های ‌پیانیست جز» می‌‌پیوندد. از این به ‌بعد دیگر هرچه در زندگی حرفه‌‌ای متیو رخ می‌‌دهد، یکسره موفقیت است؛ برگزاری تورهای موسیقی خارج از کشور، شرکت در جشنواره‌های ‌معتبر، برنده شدن تعداد زیادی جایزه مهم و کسب کلی مدرک و گواهی‌نامه و القاب افتخارآمیز تا حالا که ۲۰ سال بیشتر ندارد ولی در عرصه موسیقی جَز، اسم ‌و رسمی به ‌هم زده ‌است. برگردیم به جملات ابتدایی این بخش؛ متیو نابیناست و برای نوازندگی لازم است که فرد، ساز و نحوه صدادرآوردن از آن و انگشت‌های ‌خودش را ببیند. پس متیو -و خیلی از افرادی که دچار معلولیت و دارای مهارتی ویژه هستند- چطور از پس این کار برآمده ‌است؟ شاید براساس آن‌‌چه در باور عامه رایج است، پاسخ بدهید که وقتی فردی در یکی از حواس پنجگانه‌اش دچار نقص باشد، در حس‌های ‌دیگر عملکرد قوی‌‌تری پیدا می‌‌کند اما این اتفاق دقیقا چطور رخ می‌‌دهد؟

طی آزمایش از ویتاکر خواسته شد هنگامی که پزشکان عملیات اسکن مغز ام. ‌آر.‌آی را انجام می‌‌دادند، کیبورد بنوازد و در یک ‌سری آزمایش‌های ‌شنیداری شرکت کند. دانشمندان دریافتند، هنگامی که ویتاکر موسیقی را می‌‌شنود، کل قشر بینایی او(ناحیه‌ای که اطلاعات بصری را پردازش می‌‌کند) فعال می‌‌شود. این نتایج نشان می‌‌دهد که مغز ویتاکر از این ناحیه که توسط بینایی تحریک نمی‌‌شود، استفاده می‌‌کند تا به او در درک موسیقی کمک کند. در یک ‌سری از مطالعات منتشرشده در «Current Biology»، یک تیم بین ‌المللی از محققان به سرپرستی «رویال هالووِی»، توضیح می‌‌دهد که چگونه اسکن فعالیت مغز از داوطلبانی که چشم ‌بسته درمعرض شنیدن آهنگ پرنده، صحبت افراد و سروصدای ترافیک ازطریق هدفون بودند، از قشر بینایی اولیه خود برای شناسایی صدا استفاده می‌‌کنند. دکتر «پترا وِتِر»، از گروه روان ‌شناسی رویال هالووِی، اظهار کرد: «ما می‌‌خواستیم از ماهیت تعامل بین سیستم بینایی و شنوایی انسان‌ها بیشتر بدانیم. در طول مطالعه دریافتیم که اگرچه افراد بینا ممکن است از تخیل بصری خود استفاده کنند، افراد نابینا هنوز از همان قسمت از مغز برای تفسیر صدا استفاده می‌‌کنند؛ به این معنی که انسان‌ها دارای یک سازوکار اساسی مغز، مستقل از تجسم بصری و تجربه بصری هستند؛ بنابراین این مطالعه نشان داد که حتی اولین قسمت قشر بینایی نه فقط به آن چه می‌‌بینیم، بلکه به اطلاعاتی که می‌‌شنویم هم حساس است».

«ایون فاین» دانشمند علوم اعصاب دانشگاه واشنگتن می‌‌گوید: «ایده این است که افراد نابینا در انجام وظایف شنوایی بهتر عمل می‌‌کنند زیرا آن‌ها مجبورند بدون اطلاعات بصری راه خود را در جهان پیدا کنند. ما می‌‌خواستیم بررسی کنیم چگونه چنین چیزی در مغز اتفاق می‌‌افتد». به ‌همین منظور فاین و گروهش از فناوری تصویربرداری fMRI برای بررسی فعالیت قشر شنوایی مغز (قسمتی از مغز که اطلاعات شنوایی را پردازش می‌‌کند) در افراد نابینا و گروه کنترل (افراد بینا) استفاده کردند. در گروه نابینایان، چهار تن از شرکت ‌کنندگان در اوایل زندگی دچار نابینایی شده ‌ و پنج نفر از آن‌ها نیز دچار «آنوفتالمی» بودند؛ اختلالی که در آن چشم توسعه پیدا نمی‌‌کند. طی آزمایش، شرکت ‌کنندگان هر دو گروه آوا‌های ‌خالصی  را در فرکانس‌های ‌مختلف می‌‌شنیدند و در همان زمان یک دستگاه fMRI فعالیت مغزی آن‌ها را ثبت می‌‌کرد. هنگامی که پژوهشگران نتایج را تجزیه ‌و ‌تحلیل کردند، دریافتند افراد نابینا درمقایسه با افراد بینا این نوا‌ها را در پهنای باند دقیق‌تر و باریک ‌تری پردازش می‌‌کنند که نشان می‌‌داد ادراک آن‌ها از آواسنجی فرکانس، در قشر شنوایی مغز بهتر از گروه بینا پالایش می‌‌شد. «کلی چانگ» پژوهشگر مطالعه توضیح می‌‌دهد: «مطالعه ما نشان می‌‌دهد که مغز افراد نابینا بهتر می‌‌تواند فرکانس‌ها را نشان دهد. برای یک فرد بینا، داشتن یک نمایش دقیق از صدا چندان مهم نیست زیرا او برای شناسایی اشیا از قدرت بینایی خود نیز استفاده می‌‌کند.