مجله اینترنتی دوستان مجله خبری و سبک زندگی
در چند هفته گذشته سیلاب‌ها در برخی قسمت‌های استان مازندران رخ داده که نگرانی‌های بسیاری را برانگیخته است.
به گفته برخی از اهالی روستا‌های سیل زده این سیلاب در چند دهه گذشته بی سابقه بوده و همین موضوع باعث شده تا مسئولان و محققان در این خصوص اظهار نظر‌هایی کنند. برخی معتقدند که این سیلاب به دلیل ذوب شدن یخچال‌های کوه دماوند بوده است که همین موضوع سبب غافلگیر شدن اهالی آن منطقه شده است.
علت اصلی ذوب شدن یخچال‌های دماوند گرمای زیاد و تغییر اقلیم بوده است که به گفته برخی این اتفاق بی سابقه است. دمای کوه دماوند امسال تا ۵ درجه افزایش داشته است.
سرهنگ مسلم آهنگری فرمانده یگان حفاظت استان مازندران گفت: حادثه سیل در شهرستان گزنک به دلیل آب شدن یخ‌های دره یخار در ضلع شمال شرقی کوه دماوند اتفاق افتاده است.
وی افزود: متاسفانه آب شدن این یخچال چندین ساله، موجب خسارات بی شمار به محیط زیست و فرسایش خاک منطقه شده است.
فرمانده یگان حفاظت استان مازندران تصریح کرد: همچنین سیل اخیر خساراتی از جمله نابودی باغات و جاده‌ها را به روستا‌های اطراف بخصوص روستای گزنک وارد کرده است.
وی ادامه داد: در چند سال اخیر شاهد چنین سیلابی در این منطقه نبوده ایم و این نیز به دلیل افزایش گرما و آب شدن یخچال بزرگ کوه دماوند بود.
کوه دماوند مرتفع‌ترین قله ایران و آتشفشان خاموشی که در رشته کوه البرز و در استان مازندران واقع شده است. دور تا دور این قله را یخچال‌های بزرگی احاطه کرده که قدمت آن‌ها به بیش از صد‌ها سال می‌رسد. از جمله یخچال‌های کوه دماوند می‌توان به دره یخار در شرق، دوبی سل، سیویل و عروسک‌ها و یخچال‌های شمال، شمال غربی، غربی و جنوب شرقی اشاره کرد.
یخچال یخار
مرتفع‌ترین و بزرگترین یخچال ایران، یخار است که سر تا سر قسمت شرقی کوه دماوند را فراگرفته است.
یخچال سیوله
سیوله و یا به قول محلی‌ها «سیله» یکی دیگر از یخچال‌های بزرگ دماوند است که در قسمت شمالی قله قرار دارد.
سیوله دارای پیشانی‌های یخی از نوع آبی و سبز رنگ است و بواسطه وجود طوفان‌های مداوم قله، که مقادیر زیادی ازخاک‌های آتشفشانی را بر سطح یخچال پاشیده، سیاه رنگ به نظر می‌رسند.
یخچال عروسک‌ها
این یخچال به صورت‌های پراکنده و حدفاصل یال‌های شمال و شمال شرقی قله در قسمت شمالی آن و در میان یال‌ها و یالچه‌های این بخش از کوه قراردارند. دامنه این یخچال‌ها محدود است. عروسک‌ها شامل ۸ نقطه یخچالی کوچک و بزرگ هستند.
یخچال دوبی سل
دوبی سل و یا به گفته محلی‌ها دیوسر به صورت نوار کم عرض تری نسبت به سیوله به صورت زبانه بلند تا قله امتداد دارد. شیب آن بسیار تند است و بر روی آن ریزش‌های مداوم سنگ جریان دارد.
یخچال شمال غربی
این یخچال بزرگ در زاویه سایه دار شمال غربی کوه دماوند که از کمترین زمان تابش نور خورشید برخوردار است تشکیل شده است و شامل دو محیط یخچال مجزاست که توسط یال‌های سر داغ تفکیک می‌شوند و نسبت به دیگر یخچال‌های دماوند ریزش سنگ به صورت کمتر بر روی آن وجوددارد. به همین علت در تابستان‌ها ازشفافیت بیشتری برخوردار است.
یخچال غربی
این یخچال به صورت‌های پراکنده از کوچک تا بزرگ و موازی در جناح‌های مختلف یال غربی دماوند به چشم می‌خورند. بزرگترین آن‌ها در شمال، پناهگاه سیمرغ تا نزدیکی قله در دره‌ای تنگ و پرشیب با کمترین ریزش سنگ دیده می‌شود.
یخچال جنوب شرق
ابن یخچال از جمله پرشیب ترین، طولانی‌ترین و کم عرض‌ترین یخچال‌های دماوند است که سطح آن بر اثر ریزش‌های سنگ، سیاه رنگ به نظر می‌رسد. این یخچال در دره‌ای تنگ حد فاصله یال جنوب شرقی تا یال جنوبی قله قرار دارد.
آتشفشان کوه دماوند فعال شده است؟
یخچال‌های کوه دماوند به علت گرما و تغییر اقلیم در حال آب شدن هستند برخی معتقدند که احتمال فعالیت آتشفشان نیز وجود دارد چرا که برخی در بازدید از کوه دماوند شاهد خارج شدن دود‌های گوگردی از این کوه بودند، اما به گفته کارشناسان نشانه‌هایی از فعالیت آتشفشانی در کوه دیده نمی‌شود و این خروج دود‌های گوگردی به دلیل ذوب شدن یخ‌های روی سنگ‌های داغ داخل کوه بوده است.
مهدی زارع استاد زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله کشور و عضو وابسته فرهنگستان علوم در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان؛ درباره علت فعال شدن آتش فشان دماوند، اظهار کرد: تحولات دماوند را از دید زلزله شناسی، ژئوفیزیکی و مخاطرات طبیعی رصد کردم، بر این اساس آخرین فوران این کوه به هفت هزار و ۳۰۰ سال قبل مربوط می‌شود و برخی پژوهشگاه‌ها از فوران مهم و انفجار قله در اوایل آخرین عصر یخبندان (WURF) حدود ۲۴ هزار سال قبل خبر می‌دهند.
وی ادامه داد: اکنون از نظر انفجار و فوران، کوه دماوند خاموش است، اما فعالیت این آتش فشان با توجه به خروج گاز‌ها و بخار‌های فومرولی از آن همچنین وجود چشمه‌های آب گرم به عنوان یک سامانه فعال شناخته می‌شود.
زارع با اشاره به اینکه مخروط دماوند نزدیک سامانه زمین ساختی با ترا گذر کششی شکل گرفته است، گفت: طبیعی است که فعل و انفعالات زمین ساختی در دماوند به فعالیت‌های آتش فشانی بر گسلش در حوزه مخروط دماوند اثر بگذارند.
عضو وابسته فرهنگستان علوم با اشاره به اینکه پرداخت احتمال تحریک گسل‌های پیرامون سامانه‌های آتش فشانی بزرگ است، گفت: در ژاپن در پی سری فعالیت‌های ولکانیکی از ماه فوریه ۱۹۹۸ پیرامون سامانه آتش فشانی ایواته در سوم سپتامبر ۱۹۹۸ زمین لرزه‌ای با بزرگی ۶.۱ در جنوب غرب سامانه آتش فشانی رخ داد.
وی ادامه داد: در شرایط خاص وقوع زمین لرزه‌های مهم می‌تواند به انفجار در قله‌های آتش فشانی هم بینجامد به عنوان مثال بر پایه‌های پژوهشی هیل از سازمان زمین شناسی ایالات متحده دو روز بعد از زلزله معروف ۲۲ می ۱۹۶۰ با بزرگی ۹.۵ در والدیویا شیلی آتش فشان کوردون کاله در مرکز شیلی فعال شد همچنین آتش فشان کیلالوگای هاوایی تنها نیم ساعت بعد از زلزله ۲۹ نوامبر با بزرگی ۷.۵ رخ داد.
زارع تصریح کرد: تحریک وقوع زمین لرزه روی گسل‌های فعال تأثیر گذار است و با انعکاس افزایش حجم همچنین انقباض و فشرده شدن اتاقک ماگمایی در پوسته رخ می‌دهد.
استاد زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله کشور افزود: مشاهدات نشان می‌دهد، وقتی آزاد شدن تنش بر اثر فعالیت‌های ورکانیکی به حد ۵ تا ۷ درصد افت تنش هنگام گسیختگی گسلش برسد احتمال تحریک گسل‌های اطراف سامانه آتش فشانی و وقوع زمین لرزه وجود دارد بنابراین لازم است تا تحریک احتمالی گسل‌های اطراف سامانه آتش فشانی دماوند (گسل‌های مشا، لار، فیروزکوه، شمال تهران، کندوان، بلده و شمال البرز) بر اساس فعالیت دائمی چنین سامانه‌ای با دقت سنجیده شود.
وی بیان کرد: تحریک وقوع زمین لرزه بر اثر فعالیت سامانه آتش فشانی از خطر انفجار در قله آتش فشانی دماوند مهمتر است چرا که ممکن است خطر انفجار در مخروط دماوند و خروج گدازه به عنوان خطری فوری مطرح نباشد، ولی خطر زمین لرزه شدید به دلیل وجود گسل‌های فعال و تغییر شکلی که در پوسته دائما رخ می‌دهد خطری دائمی محسوب شده که احتمال فعالیت‌های سامانه دماوند را افزایش می‌دهد.
لرزه‌های آتشفشانی کاملا قابل تفکیک از زلزله‌های تکتونیکی هستند
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا این فعالیت‌های اخیر لرزه‌خیزی مناطق اطراف آتشفشان موجب فعال شدن دماوند می‌شود یا خیر؟ گفت: دماوند لرزه‌های آتشفشانی دارد که به دلیل کوچک بودن بزرگی آن اکثرا در گزارش‌های پژوهشگاه زلزله و موسسه ژئوفیزیک ثبت نمی‌شوند، اگرچه به ندرت در برخی گزارش‌ها شاهد ثبت لرزه‌های دماوند هستیم.
زارع ادامه داد: لرزه‌های آتشفشانی کاملا قابل تفکیک از زلزله‌های تکتونیکی (مربوط به گسل ها) هستند و در بررسی‌های دهه اخیر شواهدی مبنی بر احتمال انفجار فوری در مخروط آتشفشانی دماوند نیافتیم اگرچه در اطراف منطقه دماوند لرزه‌های متعددی رخ داده و می‌دهد، اما این لرزه‌ها الزاما گواهی برای وقوع سریع انفجار این مخروط نیستند تا پس از آن شاهد آتشفشانی با خروج مواد مذاب باشیم.
عضو وابسته فرهنگستان علوم گفت: البته باید به این سوال هم پاسخ داده شود که آیا فعالیت و سیستم کوه دماوند بر گسل‌های اطراف تاثیرگذار است؟ واقعیت این است که فعالیت دماوند بر گسل‌های اطراف خود اثرگذار بوده و پژوهش‌ها نشان داد که سامانه آتشفشانی دماوند از نظر میزان جابه‌جایی، تغییر ریتم و تعداد وقوع زمین‌لرزه بر گسل‌های فعال اطراف اثرگذار است.
زارع بیان کرد: درصورتی که فعالیت مجموعه آتشفشانی دماوند برگسل‌های اطراف منجر به زلزله‌های کوچک شود چندان مورد توجه نیست به عبارت دیگر زلزله‌های کوچکی که در اطراف دماوند و به دلیل آتشفشانی بودن این مخروط رخ می‌دهد فقط مورد توجه محققان قرارمی گیرد و مورد توجه عموم قرارنمی گیرند.
آیا زلزله، آتشفشان دماوند را فعال می‌کند؟
فریبرز مسعودی عضو هیات علمی دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اینکه زلزله، گسل و آتشفشان بخش‌هایی از یک سیستم زمین‌شناسی هستند، اظهار کرد: این طور نیست که فکر کنیم پس از یک یا دو زلزله حدود ۵ ریشتری در تهران، آتشفشان دماوند فعال می‌شود.
وی با بیان اینکه رشته‌کوه البرز خود یک سیستم زمین‌شناسی فعال است، تصریح کرد: زلزله‌های اخیر نشان می‌دهد که رشته کوه البرز فعالیت‌های خود را دارد و از فعال بودن گسل‌های آن می‌توان نتیجه گرفت که آتشفشان آن نیز می‌تواند فعال باشد، ولی نمی‌توان گفت که زلزله آتشفشان را فعال می‌کند.
این عضو هیات علمی دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی افزود: زمانی که فعالیت منطقه البرز افزایش پیدا می‌کند چشمه‌های آب گرم نیز فعال و زلزله‌ها تشدید می‌شوند و فعالیت یک آتشفشان نیز ممکن است شدت یابد.
مسعودی با اشاره به اینکه دماوند مانند بیماری است که باید مدام آزمایش و پایش شود، گفت: در دنیا نیز گاز‌های آتشفشان‌های بزرگ، حرکت مواد مذاب و عمقی که این مواد درآن قرار دارند بررسی و آزمایش می‌شود.
این استاد دانشگاه در ادامه تاکید کرد: آتشفشان دماوند نیز نیاز دارد که بر اساس طرحی مورد مطالعه جامع قرار گیرد و بستر و عمق مواد مذاب آن تعیین شود. تصور عموم این است که اگر آتشفشان دماوند فعال شود تنها گدازه‌های آن بیرون می‌ریزد، ولی فعال بودن آتشفشان تنها به این معنی نیست. سیلاب و رانش‌های زمین که توسط فعالیت آتشفشان‌ها به وجود می‌آید می‌تواند خسارتی به مراتب بیشتر از بیرون ریختن خاکستر‌ها و مواد مذاب آن داشته باشد.
این عضوهیات علمی دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی افزود: با مطالعه و آزمایش دماوند، فعالیت این آتشفشان، نوع مواد مذاب آن و مسافتی که این مواد مذاب می‌توانند طی کنند، مشخص می‌شود. در حال حاضر بررسی‌های کلی در مورد این آتشفشان انجام شده است. به طور مثال آب‌های آن مورد آزمایش قرار گرفته و درصد تغییر گاز‌های آن بررسی شده است، اما هنوز اطلاعات ما در مورد عمق مواد مذاب در دماوند کم است و مطالعات جدیدتری باید انجام شود تا بتوانیم با قاطعیت در مورد آن نظر دهیم.
مسعودی در ادامه با اشاره به اینکه آتشفشان دماوند آتشفشانی نیمه فعال است و نگرانی‌های ما بیشتر به دلیل ناآگاهی از آن است، تصریح کرد: از نظر اجتماعی و روانی نیز بهتر است که اطلاعاتی در مورد این آتشفشان وجود داشته باشد تا در اختیار مردم قرار بگیرد چرا که یک آتشفشان بزرگ در کنار تهران می‌تواند نگرانی‌هایی را برای ساکنان این شهر داشته باشد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه در صورت پایش دماوند می‌توانیم آن را درجه‌بندی و رتبه‌بندی و آثار مخرب آن را شناسایی کنیم، گفت: در صورتی که پهنه‌بندی‌های خطر برای آن مشخص کنیم می‌توانیم نوع فعالیت آتشفشان دماوند را مشخص کنیم. به طور مثال با انجام این کار می‌توان نتیجه گرفت که اگر این آتشفشان فعالیتی داشته باشد، فعالیت آن سبب رانش زمین یا وقوع سیل و بیرون‌ریزی خاکستر می‌شود.
وی در پایان اظهار کرد: آتشفشان دماوند در سال‌های اخیر سابقه فعالیت آتشفشانی نداشته، ولی فعالیت‌هایی به صورت جانبی مانند خروج گاز‌های گوگردی و متان داشته است. از آنجایی که آتشفشان دماوند یک آتشفشان نیمه فعال است لازم است که با سرمایه گذاری، مورد آزمایش و بررسی قرار گیرد.